Vergaderzaal, leesroes

Las hedenochtend De vergaderzaal van Alberts. Of eigenlijk herlas: ik moet het boekje meer dan dertig jaar geleden gelezen hebben, maar ik herinnerde me er weinig meer van. Vaag iets over de thematiek, nog vager iets van een sfeer.

Waar ik me wel iets van herinnerde was de televisiebewerking. Het beeld van een lange man in een vergaderzaal met mannen om hem heen en wat het slotbeeld geweest moet zijn: na zijn periode van afwezigheid zien de mannen vanaf de eerste verdieping meneer Dalem uit de tram stappen om het pand weer te betreden – het pand met de vergaderzaal. Als hij omhoog kijkt, deinzen ze collectief terug. Maar wat ik me vooral van die televisiebewerking herinnerde was de traagheid – die typische traagheid van Nederlandse televisiebewerkingen van toen. Veelzeggende stiltes tijdens, voor en na conversaties moesten psychologische diepgang suggereren. Aan alles merkte je dat over close-ups, beeldwisselingen enzovoorts enzoverder lang was nagedacht. De dramatiek moest voortkomen uit de esthetiek: de esthetiek van die wereldberoemde Nederlandse documentaires.

Maar als je De vergaderzaal leest is er van traagheid geen sprake – integendeel zelfs. Meneer Dalems desintegratie voltrekt zich in op zijn hoogst een half etmaal en de lezer die ik ben maakte dat razendsnel mee: in een leesroes die ik alleen onderbrak om af en toe even om me heen te kijken. Visueel naar adem happen. Alberts vertelt dit verhaal afstandelijk – we lezen over gebeurtenissen, conversaties en hallucinaties; er wordt ons geen enkele emotie meegedeeld. Maar er zit vooral een onontkoombaar ritme in het verhaal. Korte zinnen – korter dan in De honden jagen niet meer dat ik een paar maanden geleden las. Veel herhalingen vooral: op de eerste vier pagina’s staat exact veertig keer ‘zei’ gevolgd door een achternaam. Als er niet letterlijk wordt herhaald, wordt de zinsstructuur herhaald: een eenvoudige zinsstructuur. Een willekeurige pagina, p. 37: hij sloeg, hij dacht, hij liep, hij zag, hij keek, zei meneer Dalem, hij zag, hij ging, riep mijnheer Dalem, riep de fietser, riep meneer Dalem, hij liep, hij zag, hij deed, hij zag, riep meneer Dalem, hij dacht, hij liep, hij kwam, hij dacht, hij vond, hij liep. En zo’n pagina is niet dichtbedrukt.

Dat alles bewerkt bij mij dus een heuse leesroes. Daarvoor is ritme nodig, maar ook een inhoud die ertoe doet – juist die inhoud is nodig. En dan maakt het verder niet uit: eindeloos gepsychologiseer, eindeloze mythomanieën, eindeloos geneuzel. Eindeloze zinnen of juist de hele korte zinnen van Alberts. Als ik, de lezer dus, maar meegevoerd word in een hallucinatie die iets te vertellen heeft.